У 2006 годзе я атрымаў пасылку ад незнаёмага паэта. У ёй была кніга вершаў, якая называлася Раньні збор. Штосьці накшталт выбранага, якое літаратары пачынаюць патроху зьбіраць недзе каля шасьцідзесяці.
Аўтару Раньняга збору , Максу Шчуру, не было на той час і трыццаці. Кніга, зрэшты, адпавядала свайму жанру: яна складалася з выбраных вершаў ягоных іншых – збольшага нявыдадзеных – кнігаў.
Вершы пісаліся з 1991 году і былі, па сутнасьці, дасканалым паэтычным камэнтаром да дзевяностых. Тонкасьць і інтэнсіўнасьць паэтычнай эмоцыі зьдзіўляла і нават палохала. Было ясна – перад намі ня проста паэт са сваім голасам, ці нават са сваёй стылістыкай.
Значна больш – паэт са сваім конам.
Паэт, які знайшоў сваю форму дачыненьняў з эпохай – і які застанецца й тады, калі эпоха скончыцца.
У прадмове ён напісаў пра сваю паэтычную біяграфію: ад раньняга Маякоўскага, праз Лорку і сюррэалістаў у кірунку клясычных формаў. Адарваны ад асяродку, ад кантэксту, ён мусіў стацца і крытыкам, і ўласным патрабавальным чытачом. І таму, у адрозьненьне ад калегаў па цэху, вымушана ўсьведамляў сваю тэрыторыю і сваю паэтыку.
Усё гэта было вельмі дзіўна. Пакуль мы пражывалі эпоху, хтосьці, са свайго мейсца, яе за-вершваў, знаходзіў ёй паэтычны адпаведнік.
Гэта было падобна да Борхесавых містыфікацыяў.
Такога паэта трэба было б прыдумаць.
Берасьцейскае юнацтва, першыя спробы – у слове і ў музыцы, першая – затанулая ў часе –кніга вершаў. Потым Менск, з гішпанскімі штудыямі ў лінгвістычным і анархічна-рэвалюцыйнымі асяродкамі па-за ім. Потым драматычная паэма пра сьмерць дыктатара – і ўцёкі ў Эўропу.
Блуканьні – паміж Прагай і Стакгольмам. Выпадковыя працы. Выпадковыя людзі.
Іржавыя дні, як сьпяваў калісьці Уліс.
Бяздомны паэт, для якога домам сталася сама паэтычная мова. І гэта не перабольшаньне: паэзія Шчура здараецца заўсёды там, усярэдзіне слова. Як амаль дакумэнтальная фіксацыя падзеяў ягонай сьвядомасьці. Ясна, туды патрапляе і сама рэальнасьць – але фрагмэнтарна і фрагмэнтавана, толькі як нагода, каб там, у сьвядомасьці, штосьці адбылося.
Зрэшты, я прыгадаў, адкуль я памятаю некаторыя ягоныя тэксты – ён браў удзел у Nihil’i Міхася Баярына напрыканцы дзевяностых.
У беларускім бунце – тонкім, радыкальным, насычаным сэнсамі – і амаль незаўважным.
***
Пасьля таго, як Баярын сыйшоў з паэзіі, мала што засталося для мяне блізкім з таго пакаленьня.
Пакаленьня фантастычна разнастайнага – і значна больш разарванага, чым іх папярэднікі, больш радыкальнага і ў сваёй нязгодзе, і ў сваім канфармізьме .
Гісторыя таго часу – шалёных дзевяностых – яшчэ не напісаная. Захацелася напісаць – ампутаваных дзевяностых – бо далей прыйшлі дзьвюхтысячныя, зь іх прамоцыямі і піярамі, з культам паверхні і грамадзтвам, якое абуржуазілася літаральна за дзесяцігодзьдзе.
У дзьвюхтысячных бунт захлынуўся, частка нармалізавалася і прыняла форму пасьпяховых літаратараў. Кінутыя на амбразуру новай нармальнасьці, яны цяпер баяцца падыходзіць да скраю, – як жыцьця, так і мастацтва, і, як на мяне, дык занадта чакаюць ад слухача воплескаў, а ад культуры – гарантаванага мейсца.
Зрэшты, пакуль яшчэ рана ставіць дыягназы.
Для мяне лёгіка таго пакаленьня доўгі час была бінарнай: два полюсы, дзьве асобы, паміж якімі і разыгрываецца спэктакль эпохі.
Баярын – гостры і непрытульны, які даводзіць бунт да апошніх наступстваў, паэзію да гермэтычнага і няўцямнага гэсту, вядзе яе да скраю, туды, дзе яна перамяняецца ў штосьці іншае.
Большае ці меншае за паэзію – не так істотна.
І Хадановіч – паэт надзвычайнай утульнасьці, паэт арганічны, які услухоўваецца ў музыку жыцьця, тчэ паэтычны ўзор з блізкага і знаёмага, з таго што пад рукой.
Цяпер дадаўся трэці полюс: Макс Шчур.
Макс Шчур – паэт тонкі і геамэтрычны. Хочацца нават сказаць пра паэтычнае піфагарэйства, альхімію лічбы.
Ён паэт сярэдзіны, паэт формы, – але не фармальны.
Шчур геамэтрычны, але тое, што вакол яго, кепска слухаецца лічбу.
Часам здаецца, што сама матэрыя слова ўпіраецца, супраціўляецца – так, як гэта здараецца ў снах: ногі ня слухаюцца, стол уздымаецца ў паветра, птушка пераўтвараецца ў камень.
І тады ён выпрабоўвае форму, бярэ яе на зуб. Часам каб толькі зразумець, ці можна ёй дыхаць.
Калі жыць па начах, на належнай дыстанцыі
ад багемнага места, аазісу штучнасьці,
і ад пушчы, аазісу пушчы, дык станецца,
што вы тыднямі й гуку вакол не пачуеце.
Толькі раніцай, зрэдчас, бы з саду далёкага,
кшталту рэха маленства, птушынага пошчака,
вы пачуеце сьвіст свайго левага лёгкага,
нібы ўмоўны сыгнал ад суседзкага хлопчыка.
Магія ягонага верша – якраз у належнай дыстанцыі.
І ня толькі ад багемнага места, але і ад рэальнасьці як такой.
***
Апошнія гады я з асалодай назіраў, як разрастаецца яго галяктыка.
Пераклады: ад Кэвэдо да Эліята і Кліма. Ад Прыгодаў Алесі ў дзівоснай краіне да вершаў Борхэса і Лоркі..
Трактаты і палемічныя творы: я дасюль памятаю з Фрагмэнтаў 2006 трактат пра сучаснае заходняе буржуазнае мастацтва – важны і надзвычай прыгожы аналіз таго, што нас неўзабаве чакае.
Проза: ягоны нявыдадзены раман “Там, дзе нас няма” атрымаў прэмію імя Янкі Юхнаўца – ды так і застаўся нявыдадзеным.
І ўсё гэта адбывалася недзе там, страшна далёка.
Часам друкавалася ў часопісах, але пераважна зьяўлялася на ягоным Невідочным месьце (www.niamiesta.net).
Усе чакалі – як і калі ён пачне вяртацца.
І вось нарэшце – Амальгама – першая яго кніга, што выходзіць у Менску.
Прадмова да зборніка “Амальгама”, Менск, 2010.