Калі філосафы нарэшце перастануць змяняць свет?

23 кастрычніка 2014

Cправаздача з лекцыі спадара Дзмітрыя Майбарады пра смерць і бяссмерце філасофіі прымусіла тэолага і філосафа Пятра Рудкоўскага напісаць тэкст з шэрагу “не магу маўчаць”. Што ў сваю чаргу спарадзіла цэлую дыскусію. Мы зрабілі рэканструкцыю размовы з абраных тэзісаў суразмоўцаў. 

Дзмітрый Майбарада: У пачатку “нулявых” сталі паміраць тыя, каго можна было назваць вялікімі філосафамі, і тое – вельмі адносна. Смерць філасофіі як смерць філосафаў, на месца якіх не прыходзіць новае пакаленне. З цяперашніх вялікіх філосафаў яшчэ трымаюцца Юрген Хабермас, 85 год (нарадзіўся 18 чэрвеня 1929), але ягоная філасофія зноўку ж не з’яўляецца цалкам арыгінальнай, Умберта Эка, 82 гады (нарадзіўся 5 студзеня 1932), які, дарэчы, сам сябе філасафам нібыта і не называе, але пры гэтым ім з’яўляецца, і некалькі іншых. З больш маладых практычна нікога няма. Так, ёсць Чалмерс (Дэвід Джон Чалмерс, нарадзіўся 20 красавіка 1966), Джудзіт Батлер (нарадзілася 24 лютага 1956), Славой Жыжак (нарадзіўся 21 сакавіка 1949), але ўсе яны паступова сыходзяць.

Пётр Рудкоўскі: Пры ўсёй маёй павазе да прапаведніцкай місіі (хоць асабіста аддаю перавагу аўтэнтычным рэлігійным прапаведнікам), я не дужа бедаваў бы, калі б эра Вялікіх Філосафаў адыйшла ў гісторыю і калі б Жыжак стаў сапраўды «апошнім». Вялікія Філосафы, як паказвае жыццё, не здолелі вызваліць свет ад няшчасцяў і несправядлівасці. Затое, цьмянасцю аргументацыі і прэтэнцыёзнасцю стылю, яны паспяхова «вызваляюць» публічнасць ад крытычнага мыслення. Вялікі Гегель увёў моду змешваць абшар паняццяў і абшар рэчаў і аж да сённяшняга дня многія гэта змешваюць, хоць адрозніванне аднаго і другога – фундаментальная перадумова крытычнага мыслення. Вялікі Маркс навучыў ігнараваць здаровасэнсавы парадак: спачатку – пазнаць, потым – ацаніць, затым – дзейнічаць.

Таццяна Вадалажская: Тут шмат што можна было б сказать, але філасофія – гэта ўсё ж не навука, і таму не варта “прымушаць” яе “вывучаць свет” гэтак жа, як робяць гэта навукі.
І тое, што мы маем недарэчныя прыклады “прароцтваў”, на мой пагляд, аніяк не адмяняе таго, што хтосці ў грамадстве прапануе яму нават не столькі адказы на пытанні, колькі самі пытанні (ставіць праблемы), хтосці прапануе новыя канцэпты і ідэі для адказаў на гэтыя праблемы. І калі філосафы прафесійныя (хоць для мяне гэта ўвогуле нейкае дзіўнае словазлучэнне – прафесійны філосаф) не хочуць гэтага рабіць, то гэта будзе рабіць Дугін і яшчэ хто заўгодна. Яны будуць прапанаваць свету новыя сэнсы, і свет будзе рухацца туды … а філосафы будуць не пры чым. Можа, канешне, тым, хто заве сябе філосафам, гэтак больш утыльна, але …

Уладзімір Мацкевіч: Не, не ў вывучэньні свету пакліканьне філосафа, з гэтаю задачаю лепш спраўляецца навука. У яе і канцептуальныя і інтэлектуальныя сродкі для гэтага ёсць, і метад, і прылады. Філосаф запазычвае ў навукі веды пра свет, і разважае разам з навукоўцамі пра гэта. 

А што ж свайго ёсць ў філосафа, чаго навука не мае? Вось пра што трэба дбаць філосафу, а не пра тое, каб спаборнічаць з навукаю, прычым безперспектыўна і безвынікова спаборнічаць. 
Дык што мае філосаф, чаго не маюць іншыя? 

Ён мае катэгорыі і паняцці пра тое, што не бачна, пра тое, што не ёсць свет, дадзены нам у пачуццях, а схаваны. Напрыклад — мысьлянне пра бачны свет. Мыслянне таксама свет, але іншы, таму навуцы не прыдатны для вывучэньня навуковым метадам. А ці можна вывучаць мысьлянне?

Пытаньне не простае. Бо, вывучаць і дальедваць можна тое, што ёсць, тое што ўжо стала быць. Напрыклад, Пётра Рудкоўскі памысьліў нешта (як гэта ён рабіў я не бачыў, і ніколі не ўбачу, бо немагчыма гэта бачыць), памысьліўшы напісаў. А тое, што ён напісаў, я магу бачыць, і гэта магу вывучаць. Гэта напісанае і прыдатнае вывученьню, безумоўна, мае дачыненьне да мысьляння, але не ёсць мыслянне, а толькі яго вынік. Дадзенае мне для вывучэньня ёсць спыненая мыслянне, скончанае, то бок — былое мысляньне. А як мне знайсці падыход да актуальнага мысляньня, каб яго вывучаць, як частку свету? Не былога, а цяперашняга. Не скончанага, а разгортваючагася.

А ніяк.

Пётр Рудкоўскі: 

Правакацыйны тон майго допісу мог стварыць уражанне, што я цалкам пагарджаю “прапаведніцкім” вымярэннем філасофіі. Насамрэч гэта не зусім так (інакш я мусіў бы пагарджаць і самім сабой, бо час ад часу сам займаюся такім прапаведніцтвам (у сэнсе – публіцыстыкай)). Тое, што мяне тут бянтэжыць і непакоіць, гэта дзве рэчы: 1) [СЯРОД ІНТЭЛЕКТУАЛАЎ] шырока распаўсюджаная ўстаноўка на прароцка-харызматычную філасофію (часам спалучаная з бескрытычнай пазіцыяй да розных philosophical celebrities) і занядбанне, скажам так, “кагнітыўнага вымярэння” філасофіі; 2) [СЯРОД ПУБЛІЧНАСЦІ] шырока распаўсюджанае меркаванне, што філасофія – гэта “гаварэнне аб усім і аб нічым”. Для многіх (магчыма, большасці) людзей “займацца філасофіяй” азначае папросту гаварыць доўга, блытана і няўцямна. Мне здаецца, што самі філосафы далі падставу для такога ўспрымання філасофіі.

Уладзімір Мацкевіч: 

Я сам спрычыніўся гэтым заганам. Бывае і папрароцтвуешь :), бывае і пагаворышь “пра тое-сёе” проста так! Гэта ўсё бачна звонку. Так робяць не толькі філосафы. Але ці ёсць ў гэтым нешта сапраўды філасофскае? Слухаючы, чытаючы, успрымаючы толькі словы і рыторыку гэтага не зразумець. Таму мы (у нашай “нэа- або пост-марксісцкай тэорыі”), калі імкнемся зразумець ІНШАГА пытаемся не пра тое “што ты гаворышь?”, а інакш: “ШТО ТЫ ГЭТЫМ РОБІШЬ?”. 

Што ты робішь, калі прароцтвуешь?
Што ты робішь, калі ацэньваешь?
Што ты робішь, калі крытыкуешь? 
Што ты робішь, калі гэта абвешчаешь і гаворышь?

Калі філосаф не мае адказу на гэтыя пытаньні, то ён займаецца “гаварэннем аб усім і аб нічым” не толькі ў вачах недасведчанай публікі, алі і ў маіх вачах таксама. Я не вельмі стрыманы чалавек, таму і даю такому гаварэньню аценку — балбатня, а не філасофія!

Таццяна Шчыцова: Философии изначально была свойственна амбивалентность: с одной стороны, она понимала себя как познание первоначал, с другой — как учение о правильной жизни. Причем ни в античный, ни в средневековый периоды эта амбивалентность не мыслилась как разные “философии”, тем более — как противопоставление разных философий. Названные мыслительные движения были комплементарны. В этой связи вопросы, которые мне представляются интересным в контексте развернувшейся дискуссии, — это вопросы о том, (1) в силу каких причин в европейской культуре происходит поляризация (расщепление) этих аспектов философского дела, (2) что это означает для общества (каков социальный смысл того, что философия работает в расщепленном режиме), и (3) в какой мере — и главное: с какими импликациями в отношении собственного будущего — философия способна отрефлексировать свое актуальное состояние? 

Таким образом, представленное в эссе Петра положение дел не является чем-то само собой разумеющимся, а есть лишь историческая фаза в развитии философии. То, что мы сами с этой фазой совпадаем, не означает, что мы должны принимать ее особенности как некий объективный закон. Так, некоторые принципы “научной философии” (например, первичность когнитивного по отношению к деятельному) являются продуктами совершенно определенной научной парадигмы, которая не может интегрировать в себя (подчинить себе) философию. В этом отношении, к слову, весьма показательно современное разделение философии на континентальную и аналитическую (это своего рода геополитическое прочтение отмеченной выше амбивалентности философии).
Рорти в книге “Философия и зеркало природы” резюмировал актуальное положение философии, разделив ее на два типа: систематическую и наставительную. Мне последнее определение кажется более корректным, нежели определение “пророчески-харизматическая”. Точнее говоря, пророчески-харизматическая философия представляется мне гротескной модификацией философии наставительной (потому, к слову, и провокация получилась гротескной: “Філосафы, як паказвае жыццё, не здолелі вызваліць свет ад няшчасцяў і несправядлівасці.”). 
Согласна с тем, что “в наших краях” ощущается острый дефицит систематической (научной) философии (подчеркну, правда, что я понимаю таковую несколько иначе, чем Петр). Полагаю, что дефицит продвинутых философских исследований в нашей стране связан в первую очередь с тем, что для самого общества совершенно не очевидно то, в чем Петр, похоже, убежден, а именно — что “грамадскае значэнне гэтай філасофіі немалое”. Любопытно, что совсем недавно мы обсуждали эту же проблему на “Размове” с Владимиром. Вместе с тем, если не увлекаться гротескными формами, то положение с наставительной философией у нас едва ли лучше. Многие тексты Акудовича можно рассматривать как пример наставительного философствования. Однако в данном случае проблему я вижу как раз в том, что как мыслитель Акудович подчеркнуто позиционирует себя по ту сторону академии. Этот постмодернистский жест выглядит вполне органично в биографической перспективе, но для ситуации с философией в Беларуси он является симптомом распадения связей, благодаря которым философия держится (сохраняет тонус) и развивается именно как амбивалентное предприятие.

Поўныя тэзісы і працяг дыскусіі – тут

Персоны:
Падзеі:
Тэмы: