КАМУ ПАТРЭБНА БЕЛАРУСКАЯ БІБЛІЯ?

Размова з нагоды адкрытай лекцыі Ірыны Дубянецкай.

26 кастрычніка 2013 г. у Магілеве адбылася першая публічная лекцыя “Urbi et Orbi” 2013-2014 сезону Лятучага ўніверсітэту. Да “Гораду і Свету” прамовіла вядомы бібліст, адзіная ў Беларусі доктар тэалогіі Ірына Дубянецкая, гутарка ішла пра Беларускую Біблію як нацыятворчы праект. Пасля лекцыі арганізатары атрымалі шматлікія водгукі, сярод якіх прысутнічаў весь спектр адзнакаў – ад вельмі пазітыўных да незадавальняючых. Гэта паказвае, што змест лекцыі, пастаўленныя пытанні і праблемы з’яўляюцца актуальнымі для нашага грамадства і дыскусію па гэтых пытаннях важна працягваць, трымаць у парадку дня. Таму прапаную Вашай увазе абмеркаванне публічнай прамовы “Гораду і Свету” Ірыны Дубянецкай, якое адбылося пасля магілеўскай лекцыі. Не думаю, што гэтая дыскусія можа адным махам вырашыць тыя пытанні і праблемы, пра якія казала лектар. Але, магчыма, камусьці гэтыя меркаванні пададуцца цікавымі, камусьці дазволяць зірнуць на праблему з іншых ракурсаў, а кагосьці натхняць больш дэтальна і глыбока разабрацца ў агучаных пытаннях.

Удзельнікі дыскусіі:

Д.Г. – Дзмітрый Галіноўскі, Лятучы ўніверсітэт;

В.Ц. – Валадар Цурпанаў, каардынатар цэнтру “Грамадзянская прастора”;

А.Б. – Алесь Буракоў, сабра ГА “БАЖ”;

Т.Ш. – Таццяна Шынкевіч, сябра цэнтру “Грамадзянская прастора”.

Д.Г. – Шаноўнае спадарства, учора мы слухалі адкрытую лекцыю доктара багаслоўя Ірыны Дубянецкай. Давайце абмяркуем тое, што мы пачулі, і пачнем з таго, што прыгадаем тыя моманты, якія найбольш уразілі, якімі хацелася б падзяліцца.

В.Ц. – На мой погляд, з усіх лекцый гэтага цыклу, якія я чуў, лекцыя Дубянецкай найбольш патрапіла да вызначэння “Urbi et Orbi”. Спадарыня Ірына казала пра праблему адсутнасці перакладу Бібліі як пра выклік, які стаіць перад Беларуссю. Выкліку трэба даць рады, трэба на яго адказаць. Заключная, чацвертая частка лекцыі і была тым, што прапануецца рабіць, каб даць адэкватны адказ.

А.Б. – Прынамсі ў мяне было чаканне, што Дубянецкая паабяцае, што будзе адзіны пераклад, а яна гэтага не зрабіла. Таму я расчараваны лекцыяй.

Д.Г. – Але мне падаецца, што сп. Ірына зыходзіла з крыху іншай логікі. Яна казала, што трэба, каб было многа перакладаў, бо кожны з іх будзе прыдатны для сваей мэты. Калі груба так спрасціць.

А.Б. – Праблема ў тым, што на сення іх ужо многа есць. І невядома, на які арыентавацца.

Д.Г. – Гаворка не пра тое, што перакладаў няма, а пра тое, што няма такога, які б быў з арыгінальнай мовы няма. Бо тое, што маем  – гэта пераклады з перакладаў. Скарына распачаў, але за 500 год справа не скончана. І тут зноў жа пытанне, про што ішла гаворка на лекцыі? Гаворка ішла пра Біблію, прычым Біблію ў шырокім інтэлектуальным кантэксце, кантэксце цывілізацыйнага развіцця Еўропы.

А.Б. – Калі гутарка ідзе пра Біблію, то як мінімум, ёсць два пункты гледжання: Біблія для свецкага грамадства і Біблія для вернікаў як кіраўніцтва іх жыцця.

Д.Г. – Для “свецкага грамадства” –  што ты маеш на ўвазе?

А.Б. – Я маю на ўвазе тое, што атэістам карыстацца Бібліяй не трэба, ім трэба, каб на палічцы стаяла прыгожая кніжка, якасны культурны артэфакт. Біблія з пэўным зместам свецкаму грамадству не патрэбна. Арыентаваць Біблію на беларускай мове свецкаму грамадству – гэта бессэнсоўная рэч, мае сэнс арэентавацца на вернікаў. Ім патрэбны гэты пераклад, яны будуць яго вывучаць і з ім жыць. Для неверуючых людзей дастаткова тых перакладаў, якія ўжо існуюць. А вернікам трэба, каб тэкст адпавядаў першакрыніцы. А то часам перакладзена так, што Харызматы, напрыклад, маюць сцяну з Баптыстамі. Пераклад будзе добры пры дакладным лінгвістычным перакладзе.  Прычыны тых супярэчнасцяў, якія ёсць паміж канфесіямі і дэнамінацыямі, крыюцца таксама ў памылках перакладу. Калі правільна перакласці, можа, некалькі цэркваў увогуле знікне. Я, як вернік, хацеў пачуць, ці будзе нарэшце зроблены якасны пераклад. А мне падавалі гісторыю. Была  зразумела праблема, але канцоўка, менавіта тое, што чапляецца за мозг, на мой погляд, была такая: “Я не ведаю, калі пераклад будзе зроблены і ці будзе ён зроблены наогул”. Такая канцоўка стварыла ўражанне, што не зразумела, а навошта трэба было прыязджаць, усе гэта распавядаць.  Паўстае пытанне асноўнага пасылу лекцыі. Што Вы, спадарыня Дубянецкая, хочаце сваей лекцыяй сказаць?

Д.Г.  Пазначыць праблему – гэта вельмі важна, гэта тое, з чаго варта пачынаць. Спадарыня Ірына на сваей лекцыі выдатна ставіла праблему. Яна разглядала адсутнасць перакладу Бібліі на беларускую мову з розных кантэкстаў, розных разваротаў. Мне падаецца, што спадарыня Ірына на гэтай лекцыі пашырала кола людзей, якія будуць апекавацца гэтай праблемай, будуць яе вырашаць. Не ў тым сэнсе, што рабіць свае паралельныя пераклады, а даваць адваротную сувязь, чакаць гэтага перакладу. І калі вельмі спрасціць меседж, то, на маю думку, ен выглядаў бы так: давайце зробім так, каб пераклад Бібліі быў супольным прадуктам усіх беларусаў.

А.Б. – Тады паўстае пытанне – каму была адрасавана лекцыя? Навукоўцам? Але калі гутарка ідзе пра Біблію, то хтосьці жыве ёй – напрыклад, Радчанка (пастар адной з магілёўскіх пратэстанцкіх цэркваў – заўв. Д.Г.), ён дыхае ей. І калі Дубянецкая кажа пра пераклад Бібліі з пункту гледжання навуковага, без рэлігійнага кантэксту, то тады трэба сказаць, што мы разглядаем гэта як гістарычную кніжку, напрыклад. Таму я і задаюся пытаннем, каго Дубянецкая бачыла на лекцыі, калі яна не адрасавала гэтую лекцыю выключна вернікам?

Д.Г. – Ты ж ведаеш, што лекцыі “Urbi et Orbi” маюць прынцыпова адкрыты фармат, можа прыйсці хто заўгодна. Адкрыты фармат стварае неакрэсленнасць і невызначанасць аўдыторыі, што з’яўляецца пэўнай праблемай для лектара, калі ён не ведае, да каго прамаўляе. Але ж на пачатку лекцыі спадарыня Ірына выразна акрэсліла свае стаўленне да слухачоў, сказаўшы, што прамаўляе да інтэлектуальнай супольнасці Магілева. Я думаю, што ў лектара не было канфесійных дамінант у супрацьлегласць таму, што, як мне падаецца, рэпрэзентуеш ты. Аднак ты ж таксама распаўсюджваў інфармацыю, запрашаў людзей на лекцыю –  і вось цікава, а да каго ты іх запрашаў?

А.Б. – Я запрашаў на лекцыю да лепшага ў Беларусі знаўцы і даследчыка Бібліі з навуковага пункту гледжання.

Д.Г. – Ну, дык ты ж разумееш, што даследчы пункт гледжання на Біблію крыху іншы, чым канфесійны?

А.Б. – У нас у Магілеве на ўзроўні чутак было такое меркаванне, што Дубянецкая была першым чалавекам, які заявіў, што Беларусь гатова перакласці Біблію з арыгіналаў на беларускую мову. І да Дубянецкай у мяне фактычна было толькі адно пытанне: калі Вы гэта зробіце?

Т.Ш. – Ну, Ирина Дубенецкая не могла сказать это только потому, что это хотели услышать, она тогда бы просто обманула.

Д.Г. – Мне падаецца, што ўся наша гаворка палягае на пытанні ўзаемасувязі і  суарганізацыі тых паняткаў, якія былі ў лекцыі – Біблія, нацыя, супольнасць, дзяржава. Пункт гледжання Алеся палягае на тым, што рэлігійная супольнасць – цэнтральны панятак, для яе функцыянвання і жыцця патрэбна Біблія. Астатняе менш важнае, чым рэлігійная супольнасць. Для спадарыні Ірыны Біблія значна большая за канфесію, дзяржаву, нацыю, супольнасць. Менавіта таму спадарыня Ірына казала, што переклад Бібліі будзе добрым тады, калі як мага больш людзей у яго ўкладуцца.

А.Б. – Дык гэта што –  Дубянецкая ўсей нацыі прапануе: скінцеся?

Д.Г. – Я думаю, не так проста і не так груба. Вось быў Кангрэс даследчыкаў Беларусі , на якім працавала адмысловая секцыя перакладчыкаў Бібліі. Але перакладчыкі перакладаюць, і гэтая справа тых пяці чалавек, якія добра ведаюўць старажытнагэбрайскую, арамейскую і інш. мовы.  Я гэтых моваў не ведаю, і ў чым мая роля ў гэтых перакладах? І спадарыня Ірына, мне падаецца, вельмі добра адказала на гэтае пытанне: чым больш людзей будуць чакаць гэтага перакладу, тым ён будзе лепш. Спадарыня Ірына не казала пра тое, каб скінуцца грашыма ці штосьці падобнае. А тады пытанне: чым можна ўкласціся? І другое, што хацеў бы сказаць датычна пытання Валадара, якое ён задаваў на лекцыі – што надае легітымнасць групе перакладчыкаў? Я зараз думаю, што гэтую легітымнасць мог бы надаць давер, а  нам бракуе даверу. Даверу вернікаў да навукоўцаў, навукоўцаў да вернікаў.

А.Б. – Ведаеш, там наогул няма ніякага дыялогу, каб можна было б казаць пра давер.

В.Ц. – Можна разгледзіць лекцыю як мадэль такога дыялогу. Навукоўцы (на лекцыі персаніфікаваныя ў асобе Дубянецкай) робяць прапанову грамадству і вернікам у тым ліку. Змест прапановы ў тым, што: “Мы гатовыя і хочам зрабіць пераклад. Вось нашае бачанне праблемы”. Спадарыня Ірына раскладала гэтую праблему. Што мог узяць тады вернік з гэтай прапановы? Што яго магло прывабіць і зацікавіць?

А.Б. – Вернікі не ведаюць, хто такая Дубяняцкая. Магу сказаць, што вернік упершыню пабачыў Дубянецкую, паглядзеў на яе і ўсе. Гэта было першае знаёмства. Зноў жа кажуць, што яна самая лепшая ў сваей галіне, а адкуль мы ведаем, што самая лепшая?

Д.Г. – Сапраўды, адна справа, калі есць чалавек, якому ты давяраеш, і ен табе параіць, а калі стасункаў і адносінаў паміж вернікамі і навукоўцамі ўвогуле няма, дык хто ж можа параіць?

В.Ц. – Раней Алесь вельмі яскрава сказаў, што зацікавіла б яго асабіста. Спадарыне Ірыне трэба было пазначыць дату, калі праца будзе скончана. Узяць на сябе сацыялістычныя абавязкі ў тым, што група навукоўцаў выканае пераклад за пяць год, замест звычайных двадцаці, і на пяцісотгодзе Скарынаўскай Бібліі прэзентуе самы лепшы беларускі пераклад.

А.Б. – Вось! Гэта была б ідэальная сітуацыя.

В.Ц. – Але спадарыня Ірына  шчыра прызналася, што не ведае дакладнай даты. Таму адсутнасць канкрэтовай даты з’яўляецца ў гэтым выпадку падмуркам недаверу.

А.Б. – Пытанне даверу трэба разглядаць толькі як легітымнасць у інстытуцыянальных рамках. Гэта значыць, што калі арцыбіскуп Кандрусевіч не адобрыць зроблены пераклад, то ніводны каталік гэтага не прыме. Таксама і ў іншых канфесіях. Таму і атрымліваецца патавая сітуацыя. А з другога боку, калі кожны ўкладзецца патрохі, тады ні для каго гэтая Біблія не будзе каштоўнасцю.

В.Ц. – Мне падаецца, што ў справе перакладу Бібліі  спадарыня Ірына аптыміст і ў яе ёсць дакладнае разуменне, як даць рады гэтаму выкліку. Спадарыня Ірына ў нейкім сэнсе апелюе да грамадзянскасці, да маіх грамадзянскіх пачуццяў, пераклад патрэбны не толькі мне, але і краіне. Калі мы не маем добрага перакладу, то наша краіна не ўключана ў інтэлектуальную еўрапейскую прастору. Такі пункт гледжання грамадзяніна можа паяднаць “вернікаў” і “невернікаў” у пытанні паракладу Бібліі.

Д.Г. – Так, я таксама пагаджуся, што спадарыня Ірына аптыміст у пытанні перакладу Бібліі на беларускую мову. Але таксама варта прызнаць, што гэта вельмі маштабная праца, яна большая за магчымасці самой Дубянецкай, якім бы выдатным навукоўцам яна не была. Таму канкрэтная дата выхаду перакладу, якую так намагаўся пачуць Алесь, будзе залежыць у тым ліку і ад майго адказу на пытанне, чым я магу ўкласціся ў беларускую Біблію.

P.S. Наступную публічную лекцыю у магілёўскім цыкле “Гораду і Свету” прачытае матэматык Мікалай Лявонаў. Лектар запрашае паразважаць на тэму: “Матэматыка як форма мыслення”. Лекцыя адбудзецца 23 лістапада а 15.00 у Тэхнапарку (вул. Ленінская, 63, ауд. 807).  На наступны дзень, 24 лістапада, запрашаем жадаючых на абмеркаванне. Больш падрабязную інфармацыю шукайце на нашым сайце ў бліжэйшыя дні.