Прапануем вашай увазе справаздачу па выніках чарговага этапа маніторынга забароны на прафесію, які вядзе Лятучы ўніверсітэт сумесна з Цэнтрам еўрапейскай трансфармацыі.
Поўны тэкст даследвання:
BEL: «Забарона на прафесію» ў Беларусі: вяртанне да савецкіх практык і ўнікальныя рысы
ENG: The employment ban in Belarus – returning to the Soviet practices and unique features
RUS: Запрет на профессию в Беларуси: возврат к советским практикам и уникальные черты
У 2012 годзе Цэнтр еўрапейскай трансфармацыі ўпершыню правёў даследаванне практыкі прымянення забароны на прафесію ў Беларусі ў перыяд 1996-2011 гадоў. У ходзе даследавання было зафіксавана больш за 500 публічна апісаных выпадкаў звальненняў і пазбаўлення магчымасці ажыццяўляць прафесійную дзейнасць па палітычных і ідэалагічных матывах.
У гэты перыяд звальненні, адлічэнні з навучальных устаноў, «чорныя спісы» былі сродкам запалохвання і пакарання палітычных апанентаў праз пазбаўленне іх сродкаў да існавання і магчымасцей для паўнавартаснай прафесійнай самарэалізацыі ў краіне. Таксама гэтыя метады служылі спосабам барацьбы з іншадумствам у дзяржаўных структурах, што дэманстраваў непазбежнасць сацыяльнай маргіналізацыі нязгодных.
У сітуацыі разгортвання палітычнага крызісу 2020 года і наступнага перыяду рэпрэсіўная практыка забароны на прафесію ў Беларусі стала адным з асноўных інструментаў падаўлення грамадзянскай палітычнай актыўнасці і іншадумства, нароўні з ужываннем гвалту, пазбаўленнем або абмежаваннем волі, запалохваннем, выцісканнем з краіны і да т.п. Ад папярэдніх перыядаў найноўшай гісторыі Беларусі прымяненне забароны на прафесію цяпер адрозніваецца не толькі маштабам, але і змяненнем форм і мэт.
Для больш глыбокага аналізу практыкі забароны на прафесію ў сённяшняй Беларусі і яе наступстваў для эканомікі і грамадства ў цэлым Цэнтр еўрапейскай трансфармацыі сумесна з Лятучым універсітэтам запусцілі маніторынгавае даследаванне. У дадзенай справаздачы вынікі першага этапу даследавання, якія ахопліваюць перыяд другой паловы 2020 года — першай паловы 2022 года , дапоўненыя дадзенымі за другую палову 2022 года разам з апісаннем новых выяўленых тэндэнцый.
Мэтай даследавання з’яўляецца аналіз рэалізацыі ў Беларусі практыкі забароны на прафесію ў 2020-2022 гадах і яе гуманітарных і сацыяльных эфектаў.
У лік задач даследавання ўваходзіла:
1) збор матэрыялу і аналіз выпадкаў забароны на прафесію;
2) вылучэнне асноўных характэрных рыс забароны на прафесію ў сучаснай сітуацыі (падставы, мэты і тактыкі дзеянняў ўладаў, стратэгіі і тактыкі дзеянняў рэпрэсаваных);
3) вызначэнне ключавых праблем і іх наступстваў для грамадства і асобных людзей;
4) вызначэнне напрамкаў супрацьдзеяння негатыўным наступствам.
У якасці эмпірычнай базы даследавання выкарыстоўваліся:
Галоўныя высновы і напрамкі дзеянняў.
Падводзячы вынікі даследавання, можна адзначыць, што рэалізуемая рэпрэсіўная практыка забароны на прафесію мае для сучаснай Беларусі беспрэцэдэнтны характар. Сістэмнасць і мэтанакіраванасць гэтай практыкі пацвярджаецца не толькі разнастайнасцю форм і метадаў, не толькі маштабнасцю і ахопам розных прафесійных груп, але і арганізацыйным і заканадаўчым замацаваннем механізмаў кантролю і пазбаўлення ад «нелаяльных» работнікаў. Ва ўмовах працяглых рэпрэсій і пры адсутнасці публічнасці ў Беларусі практыка забароны на прафесію становіцца ўсё больш прыхаванай, аднак гэта не змяншае яе эфектаў.
Нягледзячы на тое, што на фоне іншых відаў рэпрэсій, якія працягваюцца ў краіне, звальненне з працы ці ліквідацыя арганізацыі здаюцца параўнальна «мяккімі» формамі пераследу, сістэматычная практыка забароны на прафесію вядзе да сур’ёзных негатыўных наступстваў як на індывідуальным узроўні, так і на ўзроўні грамадства ў цэлым. Агульны комплекс дзеянняў у рэчышчы рэалізацыі забароны на прафесію сёння накіраваны на тое, каб чалавек не проста страціў працу, а на поўную маргіналізацыю вялікай колькасці апазіцыйна настроеных у адносінах да дзейнага ў краіне рэжыму людзей. У грамадскім вымярэнні негатыўныя эфекты маюць як эканамічны характар (зніжэнне прафесійнага ўзроўню і кадравы голад у пэўных сферах, зніжэнне эфектыўнасці работы арганізацый і прадпрыемстваў), так і сацыяльны (нагнятанне атмасферы страху, разбурэнне прафесійных супольнасцей, змяненне этычных установак).
Можна канстатаваць, што сёння практыка рэалізацыі забароны на прафесію пераключылася з ранейшай устаноўкі на выбарачную барацьбу супраць палітычных апанентаў кіруючага рэжыму на ўстаноўку татальнай барацьбы з усімі «нелаяльнымі» і ва ўсіх сферах. У практыцы забароны на прафесію ў наш час можна знайсці запазычанне досведу з мінулых перыядаў, свядома ці па інерцыі дзеячы рэжыму капіююць шматлікія ўстаноўкі і механізмы кантролю, якія рэалізоўваліся ў савецкім грамадстве. На дадзены момант стан беларускага грамадства і знешнія ўмовы не дазваляюць забяспечыць той узровень татальнага кантролю, які быў дасягнуты ў СССР, аднак пры адсутнасці пазітыўных змен агульнай сітуацыі колькасць ступеняў свабоды для іншадумцаў і грамадзян, якія проста не праяўляюць актыўнай лаяльнасці, будзе змяншацца.
Такім чынам, на цяперашнім этапе забарону на прафесію трэба разглядаць як мэтанакіраваную палітыку па змене грамадскай свядомасці і сацыяльнай структуры беларускага грамадства. Гэта палітыка будуецца не на перакананні, прасоўванні тых ці іншых уяўленняў, фармаванні даверу да ўлады і яе ідэалогіі, асноўным яе інструментам становіцца «выцісканне» за межы грамадства і краіны нелаяльных дзейнаму рэжыму грамадзян. Для іх і іх сем’яў ствараюцца ўмовы, у якіх яны ставяцца на мяжу выжывання, пазбаўляюцца сродкаў да існавання, свайго сацыяльнага статусу і капіталу. Гэта палітыка капіюе савецкую практыку, пабудаваную на такім уяўленні аб сацыяльнай структуры грамадства, у якой адсутнічалі будзь-якія нішы для няўпíсанага ў сістэму спосабу дзеяння і мыслення.
Выбудоўванне сістэмы зніжэння негатыўных сацыяльных наступстваў ад забароны на прафесію павінна стаць падставай для стратэгіі дзеянняў. Яны маюць ажыццяўляцца ў некалькіх напрамках:
Чытаць поўны тэкст:
BEL: «Забарона на прафесію» ў Беларусі: вяртанне да савецкіх практык і ўнікальныя рысы
ENG: The employment ban in Belarus – returning to the Soviet practices and unique features
RUS: Запрет на профессию в Беларуси: возврат к советским практикам и уникальные черты